Yazan : Şadi Evren ŞEKER

Bilgisayar bilimlerinde önemli bir konu olan yapay zekanın bir alt dalı olan doğal dil işleme konusunda kullanılan bir terimdir. Basitçe bir dildeki özneyi, o dildeki zarflara veya (adverbs) veya kaziyelere (önerme, predicate) bağlamaya yarayan kelimelerdir.

Copula kelimesi latincedeki bağlama (bu yüzden çiftleşme anlamında da kullanılmaktadır) anlamından gelmektedir.  Örneğin yazılım mühendisliğindeki bağlanma (coupling) konusu ile aynı kökten gelmektedirler.

Haber edatları genelde bir cümlede bildirimde bulunmaya yararlar. Örneğin “Ali sınıfın en çalışkanıdır”. Buradaki -dır eki bildirimde bulunmaktadır. Bu bildirimin üzerine kaziye(önerme) isnad edilmesi hasebiyle bu edatlara, edad-ı isnad ismi de verilmektedir.

Genelde isimlerin (ve ismin bir türü olan sıfatların) sonuna -dır eki eklenerek elde edilirler ve bir beyanda bulunmaya yararlar.

İngilizcede bu görevi “is”, “are” gibi kelimeler karşılamaktadır. Kısaca olma fiili (verb of being) isim de verilebilir.

Anlambilimsel olarak (semantic) bir kümeye veya alt kümeye aidiyet de bildirirler.

Örneğin:

Şadi bir öğrencidir. (öğrenci kümesine aitlik bildirir)

Evren ve Ahmet okuldadır. (yer zarfı ile fiil olan Evren ve Ahmet bağlanmıştır ve okuldakiler kümesine aidiyet bildirir)

Bu bağlama eyleminin neredeyse tamamı bir fiil ile de yapılabilir. Örneğin “Şadi öğrenciliğe başladı” cümlesindeki başlamak veya “Şadi öğrenci oldu” cümlesindeki olmak gibi fiiller eklenerek bu haber edatlarındaki öznelerin durumunu bildiren ve bu özneleri fail konumuna sokan fiil eklemeleri mümkündür.

Türkçede ayrıca -dır ekinin eklenmediği ancak haber edadı anlamında kullanıldığı isim cümleleri de kurmak mümkündür.

Örneğin “Şadi bir öğrenci” cümlesi aslında eksiktir ancak Türkçedeki günlük kullanımda bu tip cümlelere rastlanabilir.

Türkçede haber edatlarını olusuzu “değil” kelimesi ile yapılır.

Örneğin :

Şadi bir öğrenci değil

Evren ve Ahmet okulda değil

cümlelerinde yukarıdaki örneklerin tam tersi mana bulunmaktadır.

Türkçede haber edatlarının karıştırıldığı bir durum da edilgen fiillerin sonundaki -dır ekidir. Örneğin “Şadi ders anlatmaktadır” cümlesinde aslında bir fiil bulunmakta ve buradaki -dır eki sadece edilgenlik halinin devamlılığını ifade amacıyla eklenmetedir.  Buradaki devamlılık “Şadi ders anlatmakta” cümlesi ile farkı incelenerek bulunabilir.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir